Kuramsal ve Kavramsal Bir Sorgulama - Türkiye'de Yapabilirlik(ler) Yaklaşımının Sosyal Araştırmalarda Kullanımı ve Sınırlılıkları


Arun M. O. (Yürütücü)

Yükseköğretim Kurumları Destekli Proje, 2025 - 2026

  • Proje Türü: Yükseköğretim Kurumları Destekli Proje
  • Başlama Tarihi: Mart 2025
  • Bitiş Tarihi: Mart 2026

Proje Özeti

Amartya Sen’e 1998 Yılı Nobel Ekonomi Ödülü’nü de kazandıran yapabilirlik(ler) yaklaşımı, Birleşmiş Milletler’in kalkınma anlayışını değiştirerek bugün İnsani Kalkınma paradigması olarak bilinen bakış açısının doğmasına olanak sağlamıştır. Söz konusu yaklaşım, kalkınma, refah, yoksulluk, eşitsizlik, dezavantaj, sosyal adalet ya da ilişkili alanlarda yürütülen araştırmalarda “sosyolojiye dönüş”ü temsil etmekte, hem uluslararası sosyal bilimler literatüründe hem de uluslararası politika yapıcı kurumlar için temel bir bakış açısı haline gelmiştir. Ülkemiz akademisinde de birçok araştırmacı tarafından ilgili inceleme alanlarında normatif ve metodolojik bir araç ve/ya değerlendirme çerçevesi olarak benimsenmiş olan yapabilirlik(ler) yaklaşımı, çok katmanlı bir çerçeve olma özelliği göstermekte ve farklı sosyal konulara/sorunlara ilişkin farklı değerlendirmeleri ve analizleri gerektiren kavramsal çerçeveler sunmaktadır. Öte yandan, yapabilirlik(ler) yaklaşımının bu çok katmanlı kavramsal ve metodolojik çerçevesi, ulusal düzeyde yürütülmüş akademik çalışmalara doğru bir şekilde yansıtılamamakta, özellikle değerli işlevlere (functionings) dönük niceliksel ölçümler niteliksel değerlendirmeyi gerektiren yapabilirlik (capability) analizi olarak ifade edilmektedir. Ulusal literatürde sıklıkla karşılaşılan bu durum, birçok ulusal ve uluslararası kuruluş tarafından politika yapım süreçlerinin normatif çerçevesi olarak da kullanılan yapabilirlik(ler) yaklaşımının özgün kavramsal ve kuramsal çerçevesine dönük bir netleşmeye ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Özgün değeri bu noktada ortaya çıkan bu araştırmada, ilgili alanda mevcut literatürün ilişkisel bir analizini gerçekleştirmek üzere, son yıllarda özellikle kümülatif bilgi ve bulguları bütünleştirmek üzere sıklıkla başvurulan meta-etnografik yöntemi kullanarak, yapabilirlik(ler) yaklaşımını esas almış ve TR-Dizin endeksli dergilerde yayınlanmış akademik eserlerin eleştirel bir içerik analizini gerçekleştirecektir. Bu çerçevede, yapabilirlik(ler) yaklaşımı kullanılırken sıklıkla yapılan kuramsal, kavramsal ve metodolojik hataların tasnifinin yapılacağı bu araştırma, sadece ulusal literatürde bundan sonra ortaya çıkması muhtemel benzer hataları önlemeye dönük bir katkı olmayacak, fakat aynı zamanda yapabilirlik(ler) yaklaşımı kullanılarak gerçekleştirilecek politika yapım süreçlerine söz konusu hataların etkisini de azaltma olanağı sunacak ve ulusal literatürdeki kavramsal ve kuramsal netliği sağlamaya dönük bir katkı da olacaktır.