Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: EMRAH YILMAZ
Asıl Danışman (Eş Danışmanlı Tezler İçin): Mehmet Topal
Özet:
Bu araştırma, Osmanlı halıcılığının hem üretim ve ticaret hem de Anadolu halılarının yurt dışı piyasalarına pazarlanma ve ihracatında önemli bir rol oynayan The Oriental Carpet Manufacturers Limited'i [OCM] konu edinmektedir. OCM, Anadolu halıcılığında 1908'den I. Dünya Savaşı'na kadar olan dönemde etkin bir rol oynamış ve Anadolu'nun birçok muhtelif yerinde tesis ettiği acenteler ve atölyeler sayesinde bu süreçte dikkate değer bir üretim hacmine ulaşmayı başarabilmiştir. OCM'nin bu başarısında bu şirketi meydana getiren altı kurucu şirket ile OCM'nin halı üretiminde uyguladığı eve iş verme sisteminin önemli bir rolü vardır. Kurucu şirketler, 19. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren oluşmaya başlamakla beraber aynı yüzyılın ilerleyen zamanlarında ve 20. yüzyılın ilk yıllarında Osmanlı halıcılığını elinde tutan önemli şirketler arasında yer almaktaydılar. Bu kurucu şirketler, Avrupa ve Amerika piyasalarında Osmanlı halılarına olan talebin farkında olarak ve aynı zamanda halı ticaretindeki rekabeti ortadan kaldırabilmek amacıyla 16 Aralık 1907 tarihinde OCM'yi teşkil etmişlerdir. 16 Aralık 1907 itibariyle tüzel kişilik kazanan OCM, kendisini Londra'da kayıtlı bir İngiliz limitet şirketi göstererek Osmanlı kanun ve nizamlarının dışında kalabilmeyi başarabilmiş ve bu süreci 1918 yılına kadar da devam ettirmiştir. Osmanlı kanunlarının dışında teşkil edilmekle beraber OCM, 1 Ocak 1908 itibariyle Anadolu coğrafyasında halı üretim faaliyetlerine başlamış ve 1914 yılına kadar da halı üretiminde etkin bir rol oynamıştır. OCM, Bandırma Beyköy ve İzmir Mortakya'da kurduğu üretim tesisleriyle halı ham maddelerini de hegemonyasına almış ve bu anlamda halıcılıkta bir tekel olmuştur. OCM, bu tekelleşmenin doğrudan bir sonucu olarak Anadolu'da 50 – 60 bin arasında değişen halı dokuyucusu istihdam ettirmiş ve bu süreçte sermayesini 1910 yılında önce 500.000 £'e 1912 yılında ise 1.000.000 £'e yükseltmiştir.