Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt.74, sa.1, ss.593-631, 2025 (Hakemli Dergi)
GENEL HAFTA TATİLİNİN ÖZEL HUKUK SÜRELERİNE ETKİLERİ ÇERÇEVESİNDE LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NIN 43 VE 45’İNCİ MADDELERİNİN ARKA PLANI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER
Lozan Barış Antlaşması’nın 43 ve 45’inci maddeleri uyarınca, anlaşan devletler bünyelerindeki azınlıkları dinlerine aykırı davranmaya zorlayamaz ve onlara haftalık dinî tatil (dinlenme) günü kolaylığı tanır. Haftalık dinî dinlenme günü, Hristiyanlıkta pazar, Yahudilikte cumartesi gününe denk gelir. Oysa İslâmiyet, tam gün hafta tatili getirmez. Cuma öğlen namazının cemaatle kılınması kural olarak erkek Müslümanlara farzdır. Bu toplu ibadetten sonra ticaretle meşguliyet mübahtır. Şimdi olduğu gibi 1920’lerde de Hristiyanlık Dünyadaki en kalabalık dindi, Yahudilik parayla yakın ilişkiydi; genel hafta tatili, bazı İslâm ülkeleri dışında ekseriyetle (cumartesi ve/veya) pazardı. Türkiye’de genel hafta tatili, 1924’te cuma belirlenmiş; 1935’te cumadan (cumartesi öğleden sonra başlamak üzere) pazara alınmış; 1981’de ise 1935’teki düzenleme yinelenmiştir. Türkiye’nin modernleşme gündemi Lozan Barış Antlaşması görüşmelerinden önce aşağı yukarı planlanmıştı. Büyük ihtimalle, 43 ve 45’inci maddeler, Lozan görüşmelerini yönetmiş Türk diplomatların bilinçli hukukî hamlelerindendi; bu diplomatik ileri görüşlülük, Türkiye’yi dünyadaki iktisadî nizama uyumlama isteğinden kaynaklanıyordu; yakın gelecekte, genel hafta tatilini cumadan pazara almak, devlet dairelerini cuma günleri çalıştırmak ve cumartesi-pazar günleri kapatmak zaten kararlaştırılmıştı. Böylece, Lozan’daki haftalık dinî tatil günü kolaylığının, Türkiye’deki azınlıklar açısından pek yakında işlevsizleşeceği; buna karşılık, Yunanistan’daki (ve Sırp-Hırvat-Sloven devletlerinin bugünkü haleflerindeki) Türk Müslümanların cuma öğlen namazı haklarını garantilemeyi sürdüreceği öngörülüyordu.
Anahtar Kelimeler: Lozan Barış Antlaşması’nın 43 ve 45’inci maddeleri, haftalık dinî tatil (dinlenme) günü, haftalık dinî tatil (dinlenme) günü kolaylığı, genel hafta tatili, diplomatik ileri görüşlülükReflections on the Background of Articles 43 and 45 of the Lausanne Peace Treaty within the Framework of the Effects of the General Weekly Holiday on Private Law Periods
Pursuant to Articles 43 and 45 of the Lausanne Treaty, the contracting states shall grant them easement of weekly religious holidays. The weekly religious holiday falls on Sunday in Christianity and Saturday in Judaism. Islam does not introduce a full-day weekly rest. As a rule, for male Muslims, Friday midday prayers in congregation are obligatory. In the 1920s, as now, Christianity was the most populous religion in the world, Judaism was closely associated with money, and the general weekly holiday was usually (Saturday and/or) Sunday. In Türkiye, the general weekly holiday was set on Friday in 1924; in 1935, it was changed from Friday (starting on Saturday afternoon) to Sunday; and in 1981, the 1935 legislation was reiterated. Türkiye’s modernization agenda was planned before the Lausanne Peace Treaty negotiations.Most probably, Articles 43 and 45 were conscious legal moves by the Turkish diplomats who had led the Lausanne negotiations; this diplomatic farsightedness stemmed from the desire to adapt Türkiye to world economic order; soon, it had already been decided to change the general weekly holiday from Friday to Sunday. It had been envisaged that the easement of weekly religious holidays in Lausanne would soon become obsolete for minorities in Türkiye.
Keywords: Articles 43 and 45 of the Lausanne Peace Treaty, weekly religious holiday, easement of weekly religious holidays, general weekly holiday, diplomatic farsightedness