Kilise ve Mektepler Meselesi Ekseninde Rum Patrikhanesi’nin Milli Meclis Oluşturma Çabaları (1908-1910)

Creative Commons License

Sağun Ç.

Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, cilt.11, sa.35, ss.797-821, 2023 (Hakemli Dergi)

Özet

19. Yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğu, yaptığı ıslahatlar ve kanunlaştırma çalışmalarıyla Osmanlı milletini oluşturan unsurlar arasındaki farklılıkları ortadan kaldırarak, modern bir vatandaş kimliği ortaya çıkarmaya çalışmıştır. Osmanlı aydınları tarafından “ittihad-ı anasır” olarak da adlandırılan bu hareket, gayrimüslimlerin ülkeden kopuşunu engellemek için vazgeçilmez bir politika olarak görülmüştür. II. Meşrutiyetin ilanından sonra “ittihad-ı anasır” ideolojisi neredeyse herkesin dilinde yer etmiş bir kavramdır. Ancak zamanla bu kavrama atfedilen anlamın aynı şekilde olmadığı anlaşılmadığı ortaya çıkmaya başlamıştır. Özellikle Osmanlı Rumları tarafından bu ideoloji adeta bir “Türkleştirme çabası” olarak görülmüştür. Bu bağlamda II. Meşrutiyet döneminde Osmanlı hükümeti ile Osmanlı Rumlarının karşı karşıya gelmesine neden olan gelişme ise Kilise ve Mektepler Kanunu olmuştur. Patrikhane bu kanunun çıkarılmasının ve uygulanmasının karşısında yer almış, Rum basını da Patrikhanenin bu muhalif tutumunu desteklemiştir. Rum mebuslar, bu kanun tasarısının tartışılması sırasında tasarıya karşı etkin bir muhalefet sergilemişlerdir. Rum mebuslar bu tutumlarıyla Meclis-i Mebusan’daki en aktif grubu oluşturmuş ve adeta siyasetin gündemini etkilemişlerdir. Kilise ve Mektepler Meselesi tartışmaları başından sonuna uzun soluklu ve çok yönlü olarak ilerlemiş, muhalif tepkilerin önü alınamamıştır. Kanunun kabulü üzerine Rum Patrikhanesi’nin milli bir meclis toplama girişimi konuyu daha girift bir hale getirmiş, meseleyi uluslararası bir boyuta taşıma amacını da içermiştir. Osmanlı Rumlarının bu tutum ve politikası, İttihatçılar tarafından “hükümet içinde hükümet olma” ve “Yunanlılaştırma politikasının bir devamı” olarak nitelenmiştir. Bu makale de öncelikle Kilise ve Mektepler Meselesinin tarihsel gelişimi kısaca ele alınmış ve II. Meşrutiyet’in ilanı ile bu meselenin çözüme kavuşması sırasında karşılaşılan sorunlar ana hatlarıyla ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu noktadan hareketle özellikle Patrikhanenin milli bir meclis oluşturma gayretleri ve ortaya koyduğu muhalif tutum, Türkçe ve Rumca basın takip edilerek incelenmiştir.