Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türk Tiyatrosunda İstanbul, Ahmet Bozkurt, Editör, Matsis Matbaa, İstanbul, ss.331-363, 2022
DARÜLBEDAYİ’NİN İLK KADIN YÖNETMENİ ŞİRİN
DEVRİM VE HIRÇIN KIZ
Şirin
Devrim 3 Mart 1926 yılında, İstanbul’da dünyaya gelir. Cumhuriyet’in ikinci kuşak kadın tiyatro
sanatçılarından olan Devrim’in ilk kuşak ailesi, İmparatorluk döneminde alim,
asker ve idareci olarak görev yapmış Osmanlı soylularından, Şakir Paşa ailesidir.
Dedesi Mehmed Şakir Paşa resim sanatına düşkündür. Kardeşi ise Sultan
Abdülhamit döneminin en genç sadrazamı olan, yaklaşık beş bin kitaptan oluşan
zengin kütüphanesi ve Osmanlı askeri tarihini kaleme aldığı eserleri bulunan
Cevad Paşa’dır. Cevat Paşa
fotoğrafçılığa meraklıdır. 1901 yılında fotoğraflarından biri ile Paris’te ödül
kazanır. Şirin Devrim’in ilk kuşak ailesi, “altı yüz yıllık Osmanlı Devleti’nin
son yıllarını, imparatorluğun küllerinden Anka kuşu gibi yükselen yeni
Türkiye’nin de yetmiş yılını kapsar (Şakir Paşa ailesi s.13).” Devrim’in
ebeveynleri ile kendi kuşağı ise Cumhuriyet’in ilk yıllarında resim, gravür,
seramik, müzik, edebiyat, tiyatro gibi sanatın farklı alanlarında ilklere ve
önemli eserlere imza atmış bir sanatçı ailedir.
Annesi,
Şakir Paşa ailesinden dünyaya mâl olmuş ressam Fahrünnisa Zeid, babası ise romancı,
şair, oyun yazarı İzzet Melih Devrim’dir. Şirin Devrim’in anne ve babası Avrupa’ya
yaptıkları sık seyahatlerle müze, galeri, tiyatro, operalara giderek, edebi
toplantılara katılarak, Avrupa’da sanat ve edebiyat alanındaki tüm gelişmeleri
yakından takip etmekle kalmamış, bu gelişmelerin içinde de yer almışlardır.
Bunun için Cumhuriyet’in modern yüzünün temsilcisi olarak da görülmüşlerdir:
Özellikle
diplomatik çevrelerde, ne zaman yabancı bir hükumet büyüğü veya ünlü bir
sanatçı gelse, modern Türkiye’nin örnek çifti olarak davetlere çağrılıyorlardı.
Böylelikle annemle babam, Avrupa’nın en önemli siyasal kişileri, yazarları ve
sanatçıları ile ahbaplık, arkadaşlık kurmuşlardı (Şakir paşa, s.91)
Teyzesi Aliye
Berger, Türkiye’nin ilk kazıma ve oyma gravür sanatçılarındandır. Aynı zamanda
grafik sanatçısı ve ressamdır. Füreya Koral ise Türkiye’nin ilk kadın seramik
sanatçısıdır. Dayısı, “Halikarnas Balıkçısı” olarak bilinen Türk edebiyat
tarihinin önde gelen roman, öykü, deneme yazarı Cevat Şakir Kabaağaçlı’dır. Bir
kardeşi ressam, Fransa’da soyut sanatın önde gelen isimlerinden Nejad Melih
Devrim, diğeri, annesinin ikinci evliliğini yaptığı Irak Kralı I. Faysal’ın
kardeşi Emir Zeid’den olan, Irak Kraliyet ailesinden Raad Zeid’dir.
Sanatın
farklı alanlarına öncü kişilikleri ve eşsiz eserleriyle damga vuran aile
fertleri gibi Şirin Devrim de Türk tiyatro tarihinin öncü kadınlarından biri
olmuştur. İstanbul Şehir Tiyatrolarının ilk kadın yönetmeni olan Şirin Devrim’e
maalesef Türk tiyatro tarihi yazınında ve Üniversitelerin tiyatro bölümlerinin
müfredatlarında gerek yaşadığı dönemde gerekse ölümünden sonra hak ettiği yer
verilmemiştir. Oysa, Türk Tiyatrosunda nasıl Türk kadının ilk kez sahneye
çıkması bir dönüm noktası ise Şirin Devrim de ilk kadın yönetmen olarak Türk
tiyatrosunun önemli bir dönüm noktasını oluşturur.
Bu
çalışmada, Şirin Devrim’in İstanbul Şehir Tiyatroları’nda sahnelediği ilk oyun
olan Shakespeare’in Hırçın Kız
oyunundaki yönetmenlik ve oyunculuk deneyimi ele alınacak, bu sayede, 1959-
1966 yılları arasında İstanbul Şehir Tiyatroları’ndaki sahneleme ve oyunculuk
anlayışı yanı sıra, kurumdaki cinsiyetçi tutumlar da açığa çıkarılmaya
çalışılacaktır. Ancak öncesinde Şirin Devrim’in İstanbul Şehir Tiyatroları’nda
çalışmaya başlayana kadar nasıl bir eğitim, sanatsal ve teatral deneyimin
içinden geçtiği ortaya konulacaktır. Hırçın
Kız oyunundaki yönetmenlik deneyimine odaklanılacak, sanatçının, Şehir
Tiyatroları’nın bu dönemde sahneleme ve oyunculuk alanında gösterdiği iyileşme
ve dönüşümde nasıl bir rol oynadığı, dönemin sanatçı üzerindeki etkisi de
ortaya konularak iki taraflı olarak incelenecektir.