Akademik Veri Yönetim Sistemi
Social Science Development Journal, cilt.8, sa.41, ss.49-57, 2023 (Hakemli Dergi)
XVIII. YÜZYIL RUSYA’SINDA FRANSIZ ANSİKLOPEDİSİ’NİN ÇEVİRİLERİ VE ÇEVİRMENLERİ
XVIII. Yüzyıl Rus kültür tarihinde Fransa son derece önemli bir yere sahiptir. Söz konusu dönemde Fransızların diline, devlet yapısına, gelenek göreneklerine ve özellikle sanat ve edebiyatına karşı ilgi sürekli genişlemiş, Rus kamusal ve kültürel hayatın neredeyse bütün alanlarında kendini belirgin bir şekilde göstermiştir. Özellikle 1750-1760’lı yıllarda D. Diderot'nun girişimiyle oluşturulan “Ansiklopedi veya Bilimler, Sanatlar ve Zanaatların Sistematik Sözlüğü” XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Avrupa toplumunun olduğu kadar Rus toplumunun siyasi ve fikir hayatında da büyük etki yaratmıştır. Söz konusu dönemde “Ansiklopedi”den yapılan Rusça çevirilerin sayısı bu etkinin en önemli işaretlerinden biridir. Bu çalışmada XVIII. yüzyılda FransızAnsiklopedisi’nden yapılan Rusça çevirileri konu edinildi. Ağırlıklı olarak kütüphane araştırmalarına ve burada ortaya çıkarılan kaynakların değerlendirilmesine dayandırılan çalışma, doküman analizi yöntemi üzerine kuruludur. Araştırmamızın kuramsal çerçevesi doğrultusunda Fransız Ansiklopedisi’nde yer alan eserleri Rusçaya kimin kazandırdığı, çevrilen eserlerin kime ait olduğu, hangi tarihte, nerede ve kaç adet olarak basıldığı kriterlerine göre ele alındı. Bu süreçte öncelikli amacımız Fransız Ansiklopedisi’nin Rusça çevirmenlerini tanıtmak oldu. Birçok makale Rusçaya ‘Çeviri Cemiyeti’nin çalışanları tarafından kazandırılmıştır. ‘Çeviri Cemiyeti’ çalışmalarını II. Yekaterina’nın himayesi altında 1768-1783 yılları arasında sürdürmüştür. Bünyesinde yüzden fazla çevirmen barındıran ‘Cemiyet’, genelde Fransız düşünürlerinin, özellikle de “Ansiklopedi” yazarlarının makalelerini Rusçaya çevirmiştir. “Ansiklopedi”nin Rusça çevirmenleri genel olarak Akademi Üniversitesi ve Moskova Üniversitesi’nde eğitim gören, Bilimler Akademisi, Senato ya da Hariciye’de farklı kademelerde memuriyet görevini yürüten insanlardır. Bunların arasında S. S. Başilov, Y. P. Kozelski, İ. G. Tumanski, İ. U. Vanslov, V. V. Tuzov, Y. Y. Kostenski, A. İ. Lujkov ve İ.G. Harlamov öne çıkmaktadır. “Ansiklopedi”nin Rusça çevirmenleri arasında V. A. Lyovşin yazar, çevirmen, bilim adamı kimliğiyle ayrı bir yere sahiptir. Çok iyi eğitim görmüş, birkaç yabancı dile hâkim söz konusu çevirmenler, XVIII. yüzyıl Rus kültür hayatının önemli isimleri haline gelmiştir.
Anahtar Kelimeler: XVIII. yüzyıl Rusya’sı, Fransa, Ansiklopedi, çeviri, Çevirmen
TRANSLATION ACTIVITIES AND TRANSLATORS OF THE FRENCH ENCYCLOPEDIA IN 18TH-CENTURY RUSSIA
France has a significant place in 18th-century Russian cultural history. In the said period, interest in the language, state structure, traditions, and especially art and literature of the French constantly expanded and showed itself clearly in almost all areas of Russian public and cultural life. In the second half of the century, "Encyclopedia, or Systematic Dictionary of Sciences, Arts and Crafts, which was created at the initiative of Diderot, it significantly impacted the political and intellectual life of the Russian and European societies. The number of Russian translations made from the "Encyclopedia" in that period is one of the most important signs of this effect. The high circulation of the translated translations is the most vital sign of the interest shown by the Russian reader in the articles in the "Encyclopedia." The first Russian translations of the "Encyclopedia" are dated 1767. In 1767, a Russian translation of selected articles from the "Encyclopedia" in three volumes was published at Moscow University. About four hundred eighty articles were translated from the "Encyclopedia" in 18th Century Russia. These translations were primarily published between 1769- 1777. The Russian translators of the Encyclopedia are generally educated at the Academy (St. Petersburg) University and Moscow University and hold civil service at different levels in the Academy of Sciences, the Senate, or the Foreign Ministry. Among them, S. S. Basilov, Y. P. Kozelski, I. Grigoryevich Tumanski, Ivan Ulyanovich Vanslov, Vasily Vasilyevich Tuzov, YakovY. Kostenski, A. I. Luzhkov stand out. V. A. Levshin and I.G. Harlamov has a special place among the Russian translators of the "Encyclopedia." Known as a writer and translator, Levshin has also undertaken significant scientific studies. These translators, who mainly worked at the upper levels of the state, became essential names in 18th-century Russian cultural life.
Keywords: 18th century Russia, France, Encyclopedia, Translation, Translator