Kuzeydoğu Türk lehçelerinin istatistiksel bir karşılaştırması

Aslan E., Aslan Ö.

Uluslararasi Disiplinler Arasi Dil Arastirmalari Dergisi, cilt.2021, sa.3, ss.79-94, 2021 (Hakemli Dergi)

Özet

Türk dillerinin ve lehçelerinin sınıflandırılmasında genel olarak Türklerin yaşadığı bölgelerin coğrafi konumlarına ve ses özelliklerine göre yapılmış sınıflandırmalar ön plana çıkmaktadır. Türklerin tarihindeki göçlerin yoğunluğu ve farklı kültürlerle karşı karşıya gelmiş olması, sınıflandırmayı daha da güçleştirmektedir. Kuzeydoğu grubu lehçeleriyle ilgili sınıflandırmalarda Altay, Hakas ve Tuva Türkçeleri yer alırken kimi sınıflandırmalarda bu gruba Yakutça (Sahaca) da katılmakta (bk. Killi, 2002; Özyetgin, 2006 vd.) kimi sınıflandırmalarda ise Halaçça ve Çuvaşça ile birlikte Türk dilinin uzak lehçelerinden sayılmaktadır (bk. Kirişçioğlu, ve ark. 2018). Yine de Yakutçanın bu grupla olan ilişkisinin altı pek çok çalışmada çizilmiştir. Bu çalışmanın iki amacı vardır. İlki; Altay Türkçesi, Hakas Türkçesi, Tuva Türkçesi ve Yakutçanın çeşitli ölçütler açısından karşılaştırılması, ikincisi Altay Türkçesi, Hakas Türkçesi, Tuva Türkçesi ve Yakutça tümceleri ile Türkiye Türkçesi tümceleri arasındaki düzenleme uzaklıklarının hesaplanmasıdır. Bu bağlamda Türk dillerinin sınıflandırılması çalışmalarına disiplinler arası bir katkı sağlamak amaçlanmaktadır. Elde edilen bulgulara göre Yakutça sözcükler diğer Türk lehçelerine oranla anlamlı derecede uzundur. Bu durum Yakutçada uzun ünlülerin harf tekrarıyla gösterilmesinden kaynaklanıyor olabilir. İncelenen lehçeler arasında tespit edilen yüksek korelasyonlar, bu lehçelerin coğrafyaya ve diller arası ses denkliklerine dayalı Kuzeydoğu dilleri sınıflandırmasına paralel bir sayısal bulgudur. Yapılan entropi analizi sonucunda en düşük entropi ve en yüksek şaşırma değerleri Yakutça metinler için elde edilmiştir. Bu bulgu, Yakutçanın sınıflandırmalarda hem Kuzeydoğu lehçelerinden biri olarak kabul edilip hem de ayrı tutulmasını destekleyen bir sonuç olarak ortaya çıkmıştır. Ayrıca Levenshtein uzaklığı açısından yapılan inceleme de bu görüşle uyuşmaktadır. Ayrıca çok boyutlu ölçekleme analiziyle ortaya çıkan şekil, diğer bulguların çoğunluğu ile aynı sonucu vermiş, Yakutçanın; Altay Türkçesi, Hakas Türkçesi ve Tuva Türkçesine kıyasla anlamlı derecede farklı olduğu tezini güçlendirmiştir.