32. Ulusal Özel Eğitim Kongresi, Ankara, Turkey, 02 November 2022 - 04 March 2023, pp.9-11
Özel gereksinimli çocuklarla normal gelişim gösteren çocukların
gelişim süreçlerinde aynı sırayı takip ettikleri yalnızca bu sürecin özel
gereksinimli çocuklarda daha yavaş ilerlediği görülmektedir. Bu
nedenle cinsel gelişimle ilgili becerilerin kazandırılmasında özel
gereksinimli bireylere uygun eğitsel destek sağlanması
gerekmektedir.Özel gereksinimli bireylerin normal gelişim gösteren
bireylerle karşılaştırıldığında cinsel istismara maruz kalma riskinin
daha fazla olduğu pek çok araştırmada ortaya koyulmuştur. Özel
gereksinimli bireylerin daha fazla istismara maruz kalmalarının en
önemli sebeplerinden birisinin problem durumlarla başa çıkma
stratejilerinin sınırlı olmasıdır. Özel gereksinimli bireylerin
yetersizliklerinden kaynaklı olarak normal gelişim gösteren akranları
gibi uygun cinsel bilgileri ve davranışları tesadüfen, gözlem yaparak
veya çevrelerinden rastlantısal olarak öğrenmesi çoğunlukla mümkün
olmamaktadır. Bu nedenle özel gereksinimli bireylerin cinsel gelişim
süreçlerinin sağlıklı bir şekilde ilerlemesi ve olumlu davranışları
edinmeleri için bireylerin yer aldıkları çevrenin, ailenin, kurumun konu
ile ilgili bilgili, bilinçli ve olumlu bir tutumda olması gereklidir.
Böylece uygun çevresel desteğin sağlanması ile gelişimsel süreçlerde
bulunan kritik dönemlerin sağlıklı bir şekilde geçirilmesi sağlanabilir.
Bu kritik dönemler içerisinde kazanılması gereken beceriler eğer
kazanılmazsa gelecek dönemlerde ortaya çıkabilecek problemlerin
temelini oluşturabilir. Gelişimin sağlıklı bir şekilde ilerleyebilmesi için
bireyin içinde bulunduğu gelişim dönemine ait kazanımları uygun
zamanlarda öğrenmesi gereklidir. Cinsel gelişim için de aynı durum söz
konusudur. Erken dönemlerde kazanılmayan mahremiyet becerileri
özellikle ergenlik döneminde problem durum olarak ortaya çıkabilir.Özel gereksinimli çocuklarla normal gelişim gösteren çocukların
gelişim süreçlerinde aynı sırayı takip ettikleri yalnızca bu sürecin özel
gereksinimli çocuklarda daha yavaş ilerlediği görülmektedir. Bu
nedenle cinsel gelişimle ilgili becerilerin kazandırılmasında özel
gereksinimli bireylere uygun eğitsel destek sağlanması
gerekmektedir.Özel gereksinimli bireylerin normal gelişim gösteren
bireylerle karşılaştırıldığında cinsel istismara maruz kalma riskinin
daha fazla olduğu pek çok araştırmada ortaya koyulmuştur. Özel gereksinimli bireyler de normal gelişim gösteren akranları gibi
ergenlik döneminin yapısal özelliklerine bağlı olarak bazı problemler
yaşamaktadır. Fakat akranlarına nazaran bu sorunların çoğunluğu
uygun olmayan cinsel davranışlar şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Bireyin içinde bulunduğu cinsel gelişim döneminin ve yaşının
gerekliliklerine uygun biçimde davranması beklenmektedir. Ancak özel
gereksinimli bireyler yetersizliklerinden kaynaklı olarak içinde
bulundukları cinsel gelişim dönemlerinin gerekliliklerini yerine
getirmede ve yaşına uygun biçimde davranmada problem yaşamaktadır.
Özel gereksinimli bireylerin ergenlik döneminde uygun olmayan cinsel
davranışları uygusuz şekilde öpme, sarılma, kucaklama, diğer
bireylerin cinsel bölgelerine dokunma, kendi cinsel organına dokunma
ve mastürbasyon davranışı şeklinde ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle
erken dönemlerden itibaren özel gereksinimli bireylere sistematik bir
biçimde ve uygun yöntemlerle mahremiyet eğitimi sunulması hem özel
gereksinimli birey hem de toplumsal açıdan önem arz etmektedir.
Araştırmada lise kademesindeki özel eğitim okullarında görev yapan
özel eğitim öğretmenlerinin, branş öğretmenlerinin ve rehber
öğretmenlerin öğrencilerinin mahremiyet eğitimleri ile ilgili görüşlerini
ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda araştırma, olgubilim
(fenomenolojik) deseni kullanılarak yürütülmüştür. Araştırma, 2020-
2021 eğitim öğretim yılında lise kademesindeki özel eğitim okullarında
görev yapan öğretmenler ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcı grubunu
amaçlı örnekleme yoluyla seçilen 19 öğretmen oluşturmuştur. Araştırmanın verileri “Görüşme Formu” kullanılarak yarı
yapılandırılmış görüşmeler yoluyla yüz yüze toplanmıştır. Elde edilen
veriler içerik analizi kullanılarak analiz edilmiştir. Yapılan içerik
analizi sonucunda altı tema ve 18 alt tema ortaya çıkmıştır. Verilerin
güvenirliğinin sağlanması amacıyla birbirinden bağımsız iki
araştırmacı tarafından veriler kodlamış ve yapılan kodlamalar
sonrasında karşılaştırılmıştır. Buna göre kodlayıcılar arasındaki
güvenirlik %93,2 olarak bulunmuştur.
Araştırmanın bulguları incelendiğinde özel eğitim öğretmenlerinin
özel gereksinimli öğrencilere mahremiyet eğitimi vermesi, rehber
öğretmenlerin süreçte öğretmenlere ve ailelere yol gösterici olması,
branş öğretmenlerinin mahremiyet eğitimi eksikliğinden kaynaklı
olarak ortaya çıkan problem davranışlara anlık olarak uygun müdahalelerde bulunması şeklinde öğretmenlerin görev ve
sorumluluklarını ifade ettikleri görülmektedir. Ayrıca öğretmenlerin
özel gereksinimli öğrencilerinde mahremiyet eğitimi eksikliğinden
kaynaklı olarak ortaya çıkan problem durumlar karşısında kullanılması
gereken davranış değiştirme yöntemlerinde yetersiz bilgi düzeyine
sahip oldukları belirlenmiştir.Elde edilen bulgular ışığında lise
kademesindeki özel eğitim okullarında çalışan tüm öğretmenlerin
öğrencilerine yönelik mahremiyet eğitimini işlevsel olarak
kullanmalarına yönelik teorik ve pratik eğitim almalarının gerekliliği
ortaya koyulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Cinsel eğitim, Mahremiyet eğitimi, Özel
gereksinimli birey