Özbek Türkçesinde Doğum ve Ölüm Sürecinde Yaşla İlgili Kavramlar

Tolkun S.

Uluslararası İdil - Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi, cilt.4, sa.8, ss.264-274, 2022 (Hakemli Dergi)

Özet

Özbek Türkçesinde doğum ve ölüm sürecinde yaşla ilgili yaşı ifade etme, yaşı sorma ve soru cevaplama, doğum tarihi belirtme konusunda kalıp kullanımlar bulunmaktadır. Doğum tarihi konusunda iki farklı takvim karşımıza çıkmaktadır. Modern Özbek hayatında esasen miladî takvim kullanılmaktadır, ancak halk arasında 12 Hayvanlı Takvim de bilinmekte, dolayısıyla kişinin doğumu hem miladî hem de hayvan takvimine göre sorulmaktadır. Aynı şekilde bütün Türk lehçelerinde olduğu değişik yaş dönemlerini belirten çäqä (çocuk), çäqälåq (bebek), yåş (küçük, genç vs.), bålä (çocuk), çäqä (çocuk), yigit (delikanlı), ösmir (12-16 yaş aralığındaki ergen), öspirin (ergen delikanlı), kelinçäk (yeni gelin), cuvån (yeni evli kadın, genç dul kadın) gibi belgisiz isimler mevcttur. Bunun yanında tıpkı Türkiye Türkçesinde olduğu gibi esasında birtakım akrabalık bildiren kelimeler de insanlara hitap için kullanılmaktadır. Gerçek anlamı “anne” olan ancak yaşlı kadınlara hitapta ånä ⁓ ånäxån ⁓ ånäcån ⁓ åyi; yaşlı erkeklere hitapta åtäxån (baba) buvä (dede), båbå (dede); ayrıca xålä (teyze), ukä (kardeş), ini (erkek kardeş) gibi kelimeler de yabancılara hitapta kullanılmaktadır.

Özbek Türkçesinde doğum ve ölüm sürecinde yaşla ilgili yaşı ifade etme, yaşı sorma ve soru cevaplama, doğum tarihi belirtme konusunda kalıp kullanımlar bulunmaktadır. Doğum tarihi konusunda iki farklı takvim karşımıza çıkmaktadır. Modern Özbek hayatında esasen miladî takvim kullanılmaktadır, ancak halk arasında 12 Hayvanlı Takvim de bilinmekte, dolayısıyla kişinin doğumu hem miladî hem de hayvan takvimine göre sorulmaktadır. Aynı şekilde bütün Türk lehçelerinde olduğu değişik yaş dönemlerini belirten çäqä (çocuk), çäqälåq (bebek), yåş (küçük, genç vs.), bålä (çocuk), çäqä (çocuk), yigit (delikanlı), ösmir (12-16 yaş aralığındaki ergen), öspirin (ergen delikanlı), kelinçäk (yeni gelin), cuvån (yeni evli kadın, genç dul kadın) gibi belgisiz isimler mevcttur. Bunun yanında tıpkı Türkiye Türkçesinde olduğu gibi esasında birtakım akrabalık bildiren kelimeler de insanlara hitap için kullanılmaktadır. Gerçek anlamı “anne” olan ancak yaşlı kadınlara hitapta ånä ⁓ ånäxån ⁓ ånäcån ⁓ åyi; yaşlı erkeklere hitapta åtäxån (baba) buvä (dede), båbå (dede); ayrıca xålä (teyze), ukä (kardeş), ini (erkek kardeş) gibi kelimeler de yabancılara hitapta kullanılmaktadır.