Akademik Veri Yönetim Sistemi
Communication in the Millenium, Erzurum, Türkiye, 26 - 27 Ekim 2021, ss.797-814
Günümüzde, etkileşim odaklı şekillenen yeni medya ekosistemi yeni gazetecilik pratikleri ve tanımlamalarının önünü açmıştır. İletişim çalışmalarına farklı bir açılım sunan Marshall McLuhan’ın “araç mesajdır” perspektifinden hareketle, medyum özelinde gerçekleşen değişikliğin medya anlayışındaki değişikliği de belirlediğini savunan görüşler ön plana çıkmaktadır. Son yıllarda yaşanan gelişmeler göstermişti ki medya ve gazetecilik alanında yaşanan dijital dönüşüm, haber üretim süreçlerine sağladığı pek çok avantajın yanı sıra bazı dezavantajları da beraberinde getirmiştir. Özellikle gazetecilikten ziyade “girişimcilik” motivasyonun ağır bastığı modellerde gelir KAYNAKLARını çeşitlendirmek temel mesele hâline gelmiştir. Yeni medya özelinde haber üretimi merkeze alındığında haber algoritmalarının içerik üzerindeki belirleyiciliği, dijital alandaki haberin doğası üzerine yapılacak sorgulamaları gerekli kılmaktadır. Tık tuzağı, tık haberciliği, “clickbait” haber gibi etik sorunları merkeze çeken kavramlar görünür hâle gelmiştir. Haber içerik ve metinlerinin tıklama üzerine kurgulanması, haberin sadece yanlış ve spekülatif olmasıyla ilgili değildir. Temel bilgilerin bulunmasının zorlaştırılması, metinde birden fazla aynı kelimenin ve başlığın kullanılması, kaydırma (scrolling) ile okuyucunun sayfada daha fazla vakit geçirmeye teşvik edilmesi gibi uygulamalar da “tık tuzağı” olarak değerlendirilebilir. Bu bağlamda, İnternet medyumundan hareketle reklam ve algoritmaların haber dilini nasıl etkilediğini ve bu konunun habercilik adına ne tür sorunları beraberinde getirdiği bu çalışmanın problemini oluşturmaktadır. Çalışmada, araştırma nesnesi olarak Türkiye Futbol Süper Ligi (TSL) maçlarının anons haberleri belirlenmiştir. Gazete haberlerinde bir maçın tarihi, saati, hangi kanaldayayınlandığı gibi temel bilgilere erişimin nasıl sağlandığının sorgulanması amacıyla TSL 2020-2021 sezonu eylül ve ekim aylarında dört büyük takımın (Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş ve Trabzonspor) maçlarının HürriyetSpor, NTVSpor, SözcüSkor, Fanatik ve FotoMaç İnternet sayfalarındaki haber anonsları ve bilgilendirme metinleri incelenmiştir. Metinlerin İnternet sitelerinde nasıl yayınlandığı -niteliksel boyutu öncelikli-içerik analizi tekniği ile Biyani, Tsioutsiouliklis ve Blackmer (2016, s. 96) tarafından belirlenen 8 farklı tık odaklı haber kategorisi kullanılarak analiz edilmiş ve yapısal sorunlar belirlenmeye çalışılmıştır. Gerçekleştirilen analiz sonucunda, ilgili gazetelerdeki TSL maç anonslarında, “Belirsiz Bırakma”,“Merak Uyandırma” ve “Yazıyı Biçimlendirme” gibi unsurların yer aldığı saplanmıştır. Haber başlıklarında istenilen bilgilere cevap verilmediği, genellikle soru sorarak okuyucuda merak uyandırmanın hedeflendiği ve haber metinlerinde de aynı soruların tekrarlanarak okuyucuların kaydırma yapmaya yönlendirildiği tespit edilmiştir. Dolayısıyla, haber dili algoritmik arayışlara cevap verecek şekilde değiştirilmektedir. Arama motorlarında sayfanın ilk sonuçlarda çıkmasına yönelik ortaya konulan bu pratik, sadece algoritmayı önceleyen bir habercilik anlayışını doğurmaktadır. Bu konunun dijital gazetecilik ve reklamcılık yöndeşmesinin bir sonucu olduğu ve aracın yapısal özelliklerini “haber” olarak kurgulayan bu pratiğin bilgi/enformasyon değil, algoritma eksenli bir habercilik anlayışını beslediği söylenebilir.