Akademik Veri Yönetim Sistemi
Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, cilt.8, sa.2, ss.817-833, 2023 (Hakemli Dergi)
Bu çalışmanın amacı; Türkçede hem bitimli hem de bitimsiz yan tümceler kurabilen,
belirteç kaynaklı bir bağlaç ve söylem belirleyici olan hazır sözcüğünü incelemektir.
Çalışmada hazır ile başlayan karmaşık tümceler ele alınmıştır. İncelenecek olan bu
tümceler için TS TimeLine derlemi (Sezer, 2013, 2016, 2017)nden örnekler çekilmiş ve
hazır ile kurulan bu karmaşık tümceler; sözdizim, görünüş ve edim özellikleri bakımından
incelenmiştir. Bağlaçlar ve söylem belirleyiciler ile ilgili çalışmalar çoğunlukta olsa da bu
sözcükleri bağlam üzerinde ayrıntılı inceleyen çalışmalar sınırlıdır. Her bir bağlacın genel
bir işlevi olmasının yanı sıra bağlamda tespit edilebilen farklı kullanımları da söz
konusudur. Dolayısıyla çalışmanın Türkçenin işlevsel bağlamda betimlenmesine katkı
sağlamasının yanı sıra söylem çözümlemesi, metindilbilim ve edimbilim alanları için de
farklı bir perspektif sunması beklenmektedir. TS TimeLine derleminde hazır ile başlayan
tümceler incelendiğinde (Toplam 769 örnek) yan tümcelerin en sık eylem+-{mI4
ş}+-{ken}
kalıbıyla oluşturulduğu görülmüştür (Toplam 489 örnek). Bununla birlikte derlemde 67
bitimli yan tümce örneği tespit edilmiştir. Hazır ile başlayan yan tümceler çoğunlukla
bitmişlik görünüşünde olup yan tümce eyleminin henüz tamamlandığı ya da tamamlanmak
üzere olduğu; temel tümcedeki eylemin de genellikle başlamak üzere bulunduğu, başladığı
ya da sürdüğü an ifade edilmektedir. Çalışmada, hazırın fırsat/zamanlama işlevi, nezaket
işlevi ve konu değiştirme işlevi olmak üzere üç ana edimsel işlevi üzerinde durulmuştur.
Sözcüğün özellikle fırsat ve zamanlama bağlamında, bir durumun olgunluğunu veya
eyleme geçilebilir olma durumunu ifade ettiği gözlemlenmiştir. Ayrıca nezaket bağlamında,
sözcüğün dil kullanıcıları arasında sosyal uyumu kolaylaştırdığı ve dilin edimbilimsel
boyutunu zenginleştirdiği belirlenmiştir. Son olarak bir konudan başka bir konuya geçişi
yumuşatma, konuyu spesifik bir yöne çekme, konuşulan konuyu belirli bir çerçeveye
oturtma, konuya başka bir bakış açısı getirme ya da belirli bir konu konuşulurken arada
hatırlatma yapmaya olanak sağlama gibi “konu değiştirme” başlığında ele alınan
edimbilimsel işlevleri de tespit edilmiştir. Çalışma; daha geniş bağlamlarda, diğer söylem
belirleyicileri de gerek tek tek gerek karşılaştırmalı olarak araştırma, inceleme ve işlev
haritalarını çıkarma konusundaki gelecek çalışmaları da hedeflemektedir.
Anahtar sözcükler: Bağlaç, bağlaçlık, belirteç, belirteçlik, söylem belirleyici, hazır.
ON THE WORD “HAZIR” AS A DISCOURSE MARKERS
ABSTRACT
The aim of this study is to examine adverbial conjunction hazır, which can form both
finite and non-finite subordinate clauses in Turkish and serves as a discourse marker. In the
study, complex sentences starting with hazır were analyzed. Examples of the relevant
structures were extracted from the TS TimeLine corpus (Sezer, 2013, 2016, 2017), and these
complex sentences were examined in terms of syntax, aspectual, and pragmatic features.
While there are studies on conjunctions and discourse markers, detailed investigations on
these words in context are limited. Besides having a general function for each conjunction,
different uses can also be identified in context. Therefore, it is expected that the study will
contribute not only to the description of Turkish but also to a different perspective for
discourse analysis, textlinguistics, and pragmatics. When the sentences starting with 'hazır'
were examined in the TS TimeLine corpus (a total of 769 examples), it was observed that
subordinate clauses were most commonly formed with the verb+-{mI4
ş}+-{ken} pattern (a
total of 489 examples). However, 67 finite subordinate clauses starting with hazır were
identified in the corpus. It was observed that sentences starting with hazır predominantly
had a perfect aspect for the finite clauses, indicating that the action of the subordinate
clause had already been completed or was about to be completed. The action in the main
clause was generally in the process of starting, started, or ongoing. In the study, three main
functions of hazır were emphasized: its function in terms of opportunity/timing, politeness,
and topic shifting. Particularly in the context of opportunity and timing, it was observed
that the word expresses the maturity of a situation or the readiness to take action.
Additionally, in the context of politeness and courtesy, it was determined that the word
facilitates social harmony among language users and enriches the pragmatic dimension of
language. Finally, it was found that hazır serves various pragmatic functions, such as
smoothing transitions between topics, directing a topic in a specific direction, framing a
discussed topic within a certain context, providing a different perspective on a topic, or
making reminders while discussing a specific subject. The study aims to inspire future
research and examination, both individually and comparatively, of other discourse markers
in broader contexts and the creation of function maps.
Keywords: Conjunction, conjunct, adverb, adverbial, discourse marker, hazır.