Akademik Veri Yönetim Sistemi
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, cilt.0, sa.22, ss.1005-1035, 2021 (Hakemli Dergi)
Öz
Bu çalışmada, Nikolay Gogol’ün Ölü Canlar yapıtının ilki 1950, sonuncusu 2010 yılında yayımlanan
altı çevirisi incelenmiştir. Ölü Canlar’la Dante’nin İlahi Komedya’sı arasındaki metinlerarası
bağlantılarla ilgili çalışmalar Rus yazınbilimsel literatüründe özellikle 1980’li yıllardan itibaren hız
kazanmış, Ölü Canlar’ın hem genel yapısı itibariyle İlahi Komedya’ya öykündüğünü, hem somut
metinsel göndermeler içerdiğini kanıtlayan akademik çalışmalar yayımlanmıştır. Bu incelemenin
amacı, söz konusu metinlerarası ilişkilerin çeviriye yansıyıp yansımadığını, yansıdıysa hangi
biçimlerde yansıdığını ve hangi etmenlere bağlı olduğunu tespit etmektir. Bu doğrultuda Lambertvan
Gorp’un üç aşamalı, genelden özele hareket eden betimleyici çeviri inceleme modeli kullanılmış,
ek olarak okur yorumları derlenmiş ve çevirmenlerle görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bulgular, İlahi
Komedya-Ölü Canlar eksenine ilişkin bilgilerin 2000’li yıllardan itibaren çevirilerin tanıtım
metinlerinde, önsözlerinde ve kapak yazılarında yer almaya başladığını, okur alımlamasında henüz
köklü bir fark yaratmadığını, metinsel düzlemde ise çevirmenin özgün kararlarına bağlı olarak farklı
ölçülerde ve biçimlerde yansıdığını göstermiştir. Makro-düzeyde editör ve yayıncının, mikrodüzeyde
ise çevirmenin alan uzmanlıklarının ve genel kültürel kimliğin etkin olduğu saptanmıştır.
Bunun yanı sıra, ön hazırlık ve makro-düzey aşamasında elde edilen bulguların mikro-düzey
bulgularıyla çelişebildiği, asıl farkın sözcük ve tümce düzeyinde gerçekleştiği anlaşılmıştır.
Dolayısıyla bir bilginin ve bir yazınsal etkinin yayılması öncelikle çevirmene bağlı olduğu
söylenebilir. Böylelikle çevirmenin kültürel kimliği, özgeçmişi, eğitimi, deneyimi, genel anlamda
kültürel sermayesi başat etken olarak öne çıkmaktadır.
Anahtar kelimeler: Gogol, Ölü Canlar, Dante, İlahi Komedya, çeviri
Abstract
This study examines six translations of Nikolay Gogol's Dead Souls, the first of them published in
1950 and the last one in 2010. Especially since the 1980s studies on intertextual connections
between Dead Souls and Dante's The Divine Comedy have gained momentum in Russian academic
literature. Numerous academic studies indicate that Gogol's poem both imitates the Divine Comedy
in terms of the general structure and contains concrete textual references. The purpose of this study
is to determine whether the intertextual connections in question are visible in translations, and if
so, in which ways. We also seek to establish the factors, affecting this visibility. To this end we use
Lambert-van Gorp's three-stage model for descriptive translation research; furthermore, we
compile the readers' comments and conduct interviews with translators to see the thorough picture.
The findings indicate that since the 2000s, the information about The Divine Comedy-Dead Souls
axis gains visibility in introductory texts, prefaces, and cover articles. On the other hand, these
paratexts have not induced a radical difference in readers' reception yet. As regards the textual
level, the intertextual liaisons here occur in different degrees and patterns, depending on the
translator’s individual decisions. The findings also point out that the essential factors, framing the
translation, are the expertise and general cultural identity of the editor and publisher at the macrolevel
and the translator at the micro-level. It seems important that the findings obtained in the
preliminary and macro-level stages could contradict the micro-level findings, and the fundamental
difference between the translations often takes shape in minimal details, e.g. specific word choices.
These facts indicate that literary influence and dissemination of knowledge primarily depends on
translator. Thus, the translator's cultural identity, background, education, experience, and cultural
capital in general stands out as the dominant factor, shaping the translation as an item of receiving
culture.
Keywords: Gogol, Dead Souls, Dante, The Divine Comedy, translation