Akademik Veri Yönetim Sistemi
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, cilt.40, sa.40, ss.131-142, 2024 (Hakemli Dergi)
Bu çalışmanın amacı, XI. yüzyıla ait Kutadgu Bilig (KB) adlı eserde yer alan turur biçimbirimli
yapıları edimbilimsel işlevleri bakımından incelemektir. Çalışma turur kullanımlarının esere özgü
işlevlerine odaklanmış ve inceleme Karahanlı dönemi bağlamında KB ile sınırlandırılmıştır. Durmak,
kalmak, ayakta durmak anlamındaki tur- eylemine geniş zaman biçimbirimi getirilmesiyle oluşan
ve Eski Türkçe döneminden itibaren başlayarak ve Karahanlı dönemindeki eserlerde sıklıkla hem
sözlüksel anlamında kullanılan hem de yardımcı eylem olarak yarı dil bilgisel işleviyle dönemin
eserlerinde yer alan turur biçimbirimi, doküman inceleme yöntemiyle Arat (1991)’ın çevriyazı
metninde taranmış ve KB’de toplam 288 örnek tespit edilmiştir. Örnekler KB’de tururun üç temel
edimbilimsel işlevi üstlendiğini göstermiştir. Bunlardan ilki ve en yaygını kiplik (bildirme) işlevidir.
Eserde ad ve eylem tümcelerinde son öge olarak görülen turur biçimbirimi, önerme kipliği
bağlamında değerlendirilmiştir. 288 örneğin 253’ünde ad+turur olarak görülen bu yapıdaki
tümcelerde açıklama, önceki ya sonraki beyitlere atıfta bulunma, metinselliği güçlendirme ve yargı
bildirme söz konusudur. Daha az örnekte görülen -mIş turur, birinci elden bilgilerin kesinliğini
vurgular ve daha çok eserin ilk ve son bölümlerinde yer alır. Gelecek zamanlı -gA turur ve -gU turur
ise belirsizlik, tahmin ve güçlü olasılık aktarmıştır. Yapının ikinci işlevi belirlilik (definiteness)tir.
Özellikle KB’nin giriş bölümünde tururun sık kullanımı, Hawkins (1978)’in artgönderimsel kullanım
teorisini örneklendirmiştir. Belirlenen son işlev ise eserde yer alan bazı benzetme ve metaforların
turur yapısıyla desteklenerek anlamın vurgulanmasına yardımcı olmasıdır. Bu kullanım, Lakoff ve
Johnson (2010) ile Kövecses (2010) gibi kuramcıların tezleriyle uyumludur. Eser özelinde ve
derinlemesine olan bu çok yönlü işlevsel inceleme, eserdeki bağlam özellikleri ve eserin yazıldığı
dönemdeki işlevsel özelliklerin çeşitliliğinin gözlemlenmesi bakımından zengin bir veri sunma
amacındadır. Dolayısıyla bu betimleme, daha sonra bu biçimbirimle ilgili yapılacak art zamanlı
çalışmalara da katkı sunacaktır.
Anahtar kelimeler: Kutadgu Bilig (KB), belirlilik, kiplik, metafor, benzetme, turur.
On the pragmatic functions of structures with the morpheme "turur" in
Kutadgu Bilig3
Abstract
The aim of this study is to examine the structures with the morpheme turur in the work called
Kutadgu Bilig (KB) from the 11th century in terms of their pragmatic functions. The study focused on
the synchronous functions of turur uses and the examination was limited to KB in the context of the
Karakhanid period. The morpheme turur, which was formed by adding the aorist morpheme to the
verb tur-, meaning to stop, stay, stand, and which was used starting from the Old Turkish period and
in the works of the Karakhanid period, frequently both in its lexical sense and as an auxiliary verb,
with its semi-grammatical function, was used in the works of the period with its semi-grammatical
function. By using the document analysis method, the transcription text of Arat (1991) was scanned
and a total of 288 examples were identified in the KB. Examples have shown that in KB, turur
undertakes three basic pragmatic functions. The first and most common of these is the modal
(declarative) function. In the work, the morpheme turur, which is seen as the last element in noun
and verb sentences, has been evaluated in the context of propositional modality. In sentences with
this structure, which is seen as ad+turur in 253 of 288 examples, there is explanation, reference to
previous or next couplets, strengthening textuality and expressing judgment. -mIş turur, which is
seen in fewer examples, emphasizes the accuracy of first-hand information and is mostly included in
the first and last chapters of the work. Future tense -gA turur and -gU turur convey uncertainty,
prediction and strong possibility. The second function of the structure is definiteness. The frequent
use of the term, especially in the introduction section of the KB, exemplified Hawkins' (1978) theory
of anaphoric usage. The last function determined is that some of the similes and metaphors in the
work are supported by the turur structure and help emphasize the meaning. This usage is compatible
with the theses of theorists such as Lakoff and Johnson (2010) and Kövecses (2010). This multifaceted functional analysis, which is work-specific and in-depth, aims to provide rich data in terms of
observing the context features of the work and the diversity of functional features of the period in
which the work was written. Therefore, this description will also contribute to later diachronic studies
on this morpheme.
Keywords: Kutadgu Bilig (KB), definiteness, modality, metaphor, simile, turur.