Akademik Veri Yönetim Sistemi
Edebiyat Fakültesi 30. Yıl Armağan Kitabı, M. Erol Altınsapan,B. Yelda Olcay Uçkan,Fuat Güllüpınar, Editör, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, ss.265-277, 2024
Eskişehir Çarşı Camii’nin/ Baltacı Mahmud Ağa Camii’nin ilk inşasını gerçekleştiren Baltacı Mahmud Ağa, kariyerine 1616-1617 yılında 1 akça yevmiye ile Eski Saray helvacılar ocağında başlamış, 1620-1621 tarihinde Eski Saray baltacılar ocağında yaklaşık on beş yıl görev yaptıktan sonra Dergâh-ı âli Müteferrikalar arasına terfi etmiştir. Baltacı Mahmud Ağa görevi değişse bile Baltacı unvanından vazgeçmemiş, en son görev olarak hac için surre eminliği yapmış ve bu görevinde vefat etmiştir. Mahmud Ağa’nın ölüm tarihi belli değildir. Ancak akrabaları miras için Şubat 1649 yılında mahkemeye başvuru yapılmıştır.
Baltacı Mahmut Ağa, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Akşehir ve Manisa’da cami, han, dükkan, ev, arsa, mektep, menzil, fırın, hallaç dükkanı, değirmen, zeytin bahçesi, çeşme gibi eserleri için 20 Mayıs 1643 tarihinde vakıf kurmuştur. Ancak Baltacı Mahmut Ağa’nın inşa ettirdiği Akşehir’deki bazı yapılar gibi Eskişehir’deki Çarşı Camii de vakfa kayıtlı değildir.
Baltacı Mahmut Ağa’nın inşa ettirdiği ancak vakfiyesinde yer almayan Baltacı Mahmut Ağa Camii (Çarşı Camii)’nin inşa tarihi tespit edebilmek için caminin tarihlendirilmesinde;
1- Hibrî Efendi’nin (1604-1659) Menâsik-î Mesâlik’i adlı 1632 yılında yaptığı hac yolculuğunda Eskişehir’deki çarşı caminin ön tarafında tabakhanesi ve hanı olan camiyi tanımlaması,
2- 1639 tarihli Şair Ahmed Nâmî’nin Baltacı Mahmud Ağa’nın inşa ettirdiğini “Baltacı Mahmûd’un Eskişehir’de Hânına ve Çeşmesine” başlığı ile yazdığı şiiri (Ahmed Nâmî, 2017, s. 298),
3- Baltacı Mahmut Ağa’nın vakfını kurmak için 20 Mayıs 1643 yılında Rumeli Sadadareti Mahkemesine başvuru yapması ve başvurunun aynı tarihte kabulü,
4- Baltacı Mahmut Ağa Vakfı nazırının isteği üzerine 15 Aralık 1670 tarihinde camiye imam atanması,
5- 17. Yüzyıl seyyahlarının Eskişehir çarşı bölgesi hakkında verdikleri bilgiler,
6- Günümüzde mevcut olmayan ancak T.D.T.C. katibi İhsan (1934)’ın okumuş olduğu cami kitabesi dikkate alınarak Baltacı Mahmut Ağa Camii/ Çarşı Camii’nin tarihlendirilmesi yapılmaya çalışılmıştır.
Elde edilen bilgiler ışığında Eskişehir’in çarşı bölgesini gösteren harita üzerine yeri belli olan eserler işaretlenmiştir. Yeri tam belli olmayan yapıların yerleri de kentsel gelişim göz önüne alınarak muhtemel yerleri tanımlanmaya çalışılmıştır.
Baltacı Mahmud Ağa Camii/ Çarşı Camii’ne ait veriler dikkate alındığında Hibri Efendi’nin çarşıdaki cami, han ve tabakhaneyi 1632 yılında tanımlaması, Şair Ahmed Nâimî’nin han ve çeşmesi için 1639 tarihinde yazmış olduğu şiir, Baltacı Mahmud Ağa Vakfın 1643 tarihinde kurulması, fakat diğer şehirlerde vakfiyede yer almayan eserleri gibi Eskişehir’deki caminin de vakfiyede yer almaması, Mahmud Ağa’nın vefatından önce en yakın hac döneminin 1648 yılı Aralık ayı olması, mirası için Şubat 1649’da dava açılması ve 15 Aralık 1670 tarihinde camiye imam atanması caminin inşa tarihini belirlemede veri sunmaktadır. Bu verilere göre Baltacı Mahmud Ağa Camii/ Çarşı Camii’ni ilk inşasını en erken 1632 yılı en geç 1670 (1632-1670) yılları arasında 17. yüzyıl olarak tarihlemek mümkün olmaktadır.