Akademik Veri Yönetim Sistemi
8. Uluslararası Katılımlı Ulusal Disiplinerarası Erken Çocuklukta Müdahale Kongresi (UDEMKO2025)', Eskişehir, Türkiye, 24 - 27 Nisan 2025, cilt.1, sa.1, ss.90-91, (Özet Bildiri)
Otizm Davranış Değerlendirme Aracı (ODDA), 3 ila 24 yaş (36–288 ay) aralığında Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) tanısı almış ya da risk altında olan bireylerin davranışlarını değerlendirmek amacıyla geliştirilmiş bildirime dayalı bir derecelendirme ölçeğidir. ODDA, Türkiye genelindeki 14 ilde yaşayan toplam 1275 ebeveyn ve/veya uzman-eğitimciden elde edilen verilerle oluşturulmuştur. Ölçek, OSB tanılı veya OSB riski taşıyan bireyleri iyi tanıyan kişiler tarafından doldurulmak üzere tasarlanmıştır. İlgili güncel OSB araştırmaları ve DSM-VTR ile uyumlu toplamda 36 madde içeren ODDA, dört alt ölçekte yapılandırılmıştır: Sınırlı Tekrarlayıcı Davranışlar ve Duyusal Hassasiyet (STD - 9 madde), Sosyal Etkileşim (SE - 14 madde), Sosyal İletişim (Sİ - 5 madde) ve Gelişimsel Olmayan Konuşma (GOK - 8 madde). Her madde, davranışın gün içindeki sergilenme sıklığına göre 0 (hiç), 1 (nadiren/bazen), 2 (sıklıkla) puanlanmaktadır. ODDA'nın geçerlik ve güvenirlik çalışmaları çok boyutlu analizlerle desteklenmiştir. Yapı geçerliği, Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) ve Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) ile test edilmiştir. AFA’da, dört boyutlu bir yapı istatistiksel ve teorik olarak en anlamlı çözüm olarak değerlendirilmiştir. Dört boyutlu modelle toplam varyansın %56’sı açıklanmıştır. DFA ile eğitimci/uzman verileri üzerinde yapılan analizlerde de bu yapı güçlü biçimde doğrulanmış ve model-veri uyum istatistikleri yüksek bulunmuştur (RMSEA = .050, CFI = .98, TLI = .97, SRMR = .067). Ayrıca, ikinci dereceden DFA modeli ile de ölçeğin toplam puanının anlamlı bir yapıyı temsil ettiği doğrulanmıştır. İç tutarlılık güvenirliği, Cronbach Alfa (α) ve McDonald Omega (ω) katsayıları ile değerlendirilmiştir. AFA verilerine göre alt ölçeklerde α değerleri .78 – .88 arasında, ω değerleri ise .84 – .90 arasında bulunmuştur. Ölçeğin tamamı için tabakalı α değeri .91’dir. DFA verilerinde ise bu değerler daha da yüksek bulunmuş; α değerleri .89 – .94, ω değerleri .92 – .95 ve ölçek geneli için tabakalı α değeri .96 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuçlar, ODDA’nın yüksek iç tutarlılığa sahip olduğunu göstermektedir. Test-tekrartest güvenirliği, 307 eğitimci/uzmanla yapılan uygulamada 15–20 gün arayla toplanan verilerle test edilmiş, norm puanları üzerinden hesaplanan Pearson korelasyon katsayısı r = .83 (p < .001) bulunmuştur. Bu, ODDA’nın zaman içinde tutarlı ölçümler sağladığını göstermektedir. Ayırt edici geçerlik bulguları, OSB, Down Sendromu ve İşitme Yetersizliği tanılı bireylerden oluşan 108 kişilik örneklemde yapılan analizlerle elde edilmiştir. ODDA puanları gruplar arasında anlamlı düzeyde farklılık göstermiş (F(2, 67.7) = 108, p < .001) ve OSB grubunun puanlarının diğer iki gruba kıyasla anlamlı şekilde yüksek olduğu bulunmuştur. Tukey PostHoc testleri, ODDA’nın OSB tanılı bireyleri güvenilir biçimde ayırt edebildiğini göstermiştir. 90 Ölçüt-bağımlı geçerlik çalışmasında, ODDA norm puanları ile Türkiye’de geçerlilik ve güvenirliği kanıtlanmış olan Gilliam Otistik Bozukluk Derecelendirme Ölçeği-2 Türkçe Versiyonu (GOBDÖ-2-TV) ve Uyarlanmış Otizm Davranış Kontrol Listesi (U-ODKL) puanları arasında güçlü pozitif korelasyonlar bulunmuştur. GOBDÖ-2-TV ile korelasyon r = .93, U-ODKL ile korelasyon r = .84 olarak bulunmuş, bu durum ODDA’nın başka güvenilir araçlarla yüksek ölçüde örtüştüğünü ortaya koymuştur. Norm çalışmaları sonucunda yaş ve cinsiyet değişkenlerinin norm hesaplamasında yordayıcı olmadığı görülmüş ve normlar yaş ve cinsiyetten bağımsız şekilde hesaplanmıştır. Her alt ölçek ve toplam puan için norm tabloları oluşturulmuş; puanlar ortalama 100, standart sapma 15 olacak şekilde standardize edilmiştir. Ayrıca, ODDA norm puanları doğrultusunda otizmden etkilenme düzeyini belirleyen karar düzeyleri oluşturulmuştur. DSM-V-TR ile uyumlu bu düzeyler: “Otizm riski yok”, “Otizm riski var”, “Hafif düzey destek gereksinimi”, “Orta düzey destek gereksinimi” ve “İleri düzey destek gereksinimi” olarak tanımlanmıştır. Bu karar seviyeleri, bireyin ODDA puanları ve bazı kritik maddelere verdikleri yanıtlar temel alınarak belirlenmektedir. Tüm bulgular, ODDA’nın kuramsal olarak güçlü temellere sahip, psikometrik açıdan geçerli ve güvenilir, pratik uygulanabilirliği olan bir değerlendirme aracı olduğunu ortaya koymaktadır. Hem ebeveynler hem de eğitimciler tarafından kullanılabilmesi, ODDA’yı erken tanı ve müdahale süreçlerinde önemli bir kaynak haline getirmektedir.