Klasik Doğu Türkçesi Metinlerinin Türkmenistan’daki Yayımlarının Dili Üzerine


Tolkun S.

Uluslararası İdil - Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi, cilt.6, sa.11, ss.1-14, 2024 (Hakemli Dergi)

Özet

Türkolojide Klasik Doğu Türkçesinin gerek Harezm gerekse Çağatay dönemlerine ait metinlerin yayımı önemli çalışma alanlarındandır. Türkiye ve Özbekistan’daki bu dönemlere ait yayınlarda yer yer kimi kelimelerin yazılışında farklılıklar olabilmektedir: deg – dek, ösrük -üsrük vb. Benzer farklı yazılma alıntı kelimelerde daha fazladır: nîze – nayza, nümayân – nemeyân, rûze – roza, vîrân–veyrân vb. Söz konusu dönemlere ait metinlerin Türkmenistan’da da yayınlandığı görülmektedir. Ancak bu yayınlardaki dilin aynı metinlerin Türkiye ve Özbekistan’da yapılan yayınlardan oldukça farklı olduğu görülmektedir. Metinlerdeki gerek Türkçe gerekse alıntı kelimelerin çok büyük oranda günümüz Türkmen ölçünlü diline uydurulduğu (tirgüz- yerine direlt-, kiltür- yerine getir- vb.) ancak yer yer özgün biçimlerin (yığla-, buluş-, geltir-) korunduğu görülmektedir. Benzer durum ekler için de söz konusudur. Aynı metin içinde özümni yanında özümi; goymas yanında goymaz vb. yazımlar bulunmaktadır. Alıntı kelimeler ise tamamen Türkmen ölçünlü söyleyişe uydurularak verilmektedir: Muśŧafā yerine Mustapa; miǾrāc yerine magraç; ŧaǾn u taǾrįfi yerine tagn-u tarıpı vb. 

In Turkology, the publication of texts from the Khwarezm and Chagatai periods of Classical Eastern Turkish is one of the most important fields of study. In the publications of these periods in Türkiye and Uzbekistan, there may be differences in the spelling of some words: deg - dek, ösrük - üsrük etc. Similar differences in spelling are more common with loan words: nîze - nayza, nümayân - namayon, rûze – ro‘za, vîrân - vayron, etc. It is clear that texts from these periods are also published in Turkmenistan. However, it should be noted that the language in these publications differs significantly from the publications of the same texts in Türkiye and Uzbekistan. In the texts, both the Turkish and the loan words are largely adapted to the current Turkmen standard language: direltinstead of tirgüz-, getir- instead of kiltür-, etc. On the other hand, the original structures of some words such as yığla-, bilgi-, geltir- have been preserved. A similar situation can also be observed with suffixes. In the same text there are usages such as özümi next to özümni, goymaz next to goymas, etc. The loanwords are rendered completely in accordance with the pronunciation of the Turkmen standard dialect: Mustapa instead of Muśŧafā; magraç instead of miǾrāc; tagn-u tarıpı instead of ŧaǾn u taǾrįfi, etc