Hafif Düzeyde Zihin Yetersizliği Olan Bir Öğrencinin Okuma Akıcılığının Geliştirilmesine Yönelik Bir Uygulama: DEM-OKU Kullanımı


Kaya A., BOZKUŞ GENÇ G.

X International Eurasian Educational Research Congress, Ankara, Turkey, 08 June 2023

  • Publication Type: Conference Paper / Summary Text
  • City: Ankara
  • Country: Turkey
  • Anadolu University Affiliated: Yes

Abstract

Problem Durum:

Kapsamı yalnızca akademik başarıyla açıklanamayacak kadar geniş olan okumanın; yaşamın sürdürülmesi, bireylerin bilişsel, sosyal ve duygusal gelişiminin sağlanması ve yaşam kalitesinin arttırılmasında oldukça önemli bir yere sahiptir. Öğretme-öğrenme sürecindeki öğrenme araçlarının pek çoğunun okumaya dayalı olması, iyi okuyamayan ve okuduğunu anlayamayan öğrencilerin derslerinde başarılı olma olasılığının düşük olması, okul sonrasında toplumsal yaşama uyum ve iş yaşamında başarılı olma olasılığını artırması, okuma ve okuduğunu anlama becerisinin erken yıllardan itibaren çocuklara kazandırılmaya başlanmasını gerekli kılmaktadır (Belet-Boyacı ve Güner-Özer, 2021; Okatan, 2021).

Bir metni doğru, hızlı ve kolay bir şekilde uygun tonlamayla okuma olarak ifade edilen akıcı okuma, okuduğunu anlama becerisi için oldukça önemlidir (Richards ve Scmidt, 2013). Bu nedenle, akıcı okumanın geliştirilmesi için uygun ve etkili bir akıcı okuma eğitimi, okuma eğitimi sürecinde tüm sınıf düzeylerinde önemli bir role sahiptir (Rasinski ve Padak, 2013). Akıcı okuma becerisi yeterince gelişmemiş bir okuyucu, dikkatinin tamamını kelimelerin kodlarını çözümleme sürecine yoğunlaştırmaya harcamakta ve okuduğu metni anlamaya ilişkin dikkati ve çabası kalmamaktadır (Belet-Boyacı ve Güner-Özer, 2021; Pikulski ve Chard, 2005). Bunun yanı sıra, hatalı ve yavaş sözcük okuma da okuduğunu anlamayı olumsuz yönde etkilemekte üstelik okuyucuların okuma deneyimlerinin de azalmasına neden olmaktadır. Bu durum, okuma güçlüğü olan öğrencilerin doğru okuma, okuduğunu anlama ve okuma akıcılığında akranlarının gerisinde performans sergilemeleriyle sonuçlanmaktadır (Gökdemir ve Yakut, 2021). Özellikle ilkokul ve ortaokul düzeyinde eğitim gören öğrencilerde okuma güçlükleri sıklıkla gözlenebilmektedir. Okuma güçlüğü olan öğrencilerde, genellikle çok az destekle bu durumun üstesinden gelinebilmekteyken zihin yetersizliği gibi özel eğitime gereksinim duyan öğrencilerde ise okuma güçlüğünün üstesinden gelebilmek ancak sistematik bir öğretme-öğrenme yaşantısıyla mümkündür.

Akıcı okumayı geliştirmeye yönelik alanyazında okuma öncesi, sırası ve sonrası gibi farklı sınıflamalar bulunmakla birlikte yaygın olarak tekrarlı okuma, eşli okuma, arkadaşla okuma, koro okuma gibi stratejiler tek başına ya da birlikte kullanılabilmektedir (Akyol, 2019; Görgün ve Melekoğlu, 2019). Disleksi Eğitim Müdahaleleri-Okuma (DEM-OKU) programı ise bu çalışmaları sistematik bir çerçevede sunan kanıta dayalı müdahale programlarından biridir. DEM-OKU, özel öğrenme güçlüğü/disleksi tanısı almış ve/veya disleksi riski olan öğrencilerin akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerilerini geliştirmeye yönelik olarak geliştirilmiş pek çok uygulamayı kapsayan çok adımlı bir müdahale programıdır (Melekoğlu ve Çakıroğlu, 2019). Zihin yetersizliği olan öğrencilerde akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerilerini geliştirmek amacıyla yapılan çalışmalar incelendiğinde; okuma öncesi, sırası, sonrası teknikler ve okuma sırası ile sonrası tekniklerin birleştirilerek uygulandığı (örn., Güler, 2008); hikâye haritası tekniğinin (örn., Işıkdoğan, 2009); tekrarlı okuma, eko okuma ve eşli okuma stratejilerinin kullanıldığı (örn., Kurtdede-Fidan ve Akyol, 2011); karşılıklı öğretim tekniğinin (örn., Güldenoğlu ve Kargın, 2012); beceri temelli ve performans temelli sağaltım tekniklerinin birlikte kullanıldığı (örn., Özmen ve Doğanay-Bilgi, 2013); eşli okuma, paylaşarak okuma ve koro okuma stratejilerinin (örn., Çetrez-İşcan, Ünal ve Coşkun, 2015) kullanılarak yürütülen çeşitli araştırmalar bulunmaktadır. Ancak, doğrudan DEM-OKU müdahale programının kullanıldığı yalnızca bir bildiriye rastlanmış olması (özgül öğrenme güçlüğü; Şahin ve Bozkuş-Genç, 2022) bu çalışmanın gereksinimini oluşturmaktadır. Bu çalışmada hafif düzey zihin yetersizliği olan bir öğrencinin DEM-OKU müdahale programı kullanılarak akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu genel amaç kapsamında aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır:

1)     Hafif düzeyde zihin yetersizliği olan öğrencinin müdahale programı uygulama öncesinde akıcı okuma ve okuduğunu anlama düzeyi nedir?

2)     Hafif düzeyde zihin yetersizliği olan öğrencinin müdahale programı uygulama sonrasında akıcı okuma ve okuduğunu anlama düzeyi nedir?

Yöntem

Araştırma Deseni

Zihin yetersizliği olan bir öğrencinin okuma becerilerinin desteklenmesi amacıyla yapılan bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması kullanılarak araştırma sorularına yanıt aranmıştır (Büyüköztürk, Kılıç-Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2016). Örnek olay, vaka çalışması olarak da bilinen durum çalışmasında bir durum detaylı bir biçimde incelenerek sistematik veri toplanır ve durum betimlenir (Subaşı ve Okumuş, 2017). Hafif düzeyde zihin yetersizliği olan öğrencinin akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerilerini geliştirmeyi amaçlayan bu çalışmada veri toplama aracı olan Sesli Okuma Becerisi ve Okuduğunu Anlama Testi (SOBAT-II) ile doğru okuma, okuma hızı, akıcı okuma ve okuduğunu anlama düzeyleri belirlenmiştir.

Katılımcı Özellikleri

Katılımcı, Gürün 80. Yıl Yatılı Bölge Ortaokulu’nda özel eğitim sınıfına devam eden 6. Sınıf öğrencisidir. Öğrencinin tanısı hafif düzeyde zihin yetersizliğidir. Öğrenci seçimi gönüllülük esasına dayalı olarak yapılmıştır. Öğrencinin ailesine çalışma hakkında detaylı bilgi verilmiş ve öğrencilerin çalışmaya katılması için sözlü ve yazılı izin alınmıştır. Sesli Okuma Becerisi ve Okuduğunu Anlama Testi-II (SOBAT-II) ile yapılan ilk değerlendirme sonuçlarına göre öğrencinin okuma ile ilgili genel düzeyi ortalama seviyenin oldukça altında çıkmıştır. SOBAT-II’nin dört alt testinde değerlendirildiğinde performansı ortalama seviyenin oldukça altındadır. Test uygulandığı tarihte 6. sınıfa giden ve kronolojik yaşı 11 yaş 8 ay olan erkek öğrenci “doğru okuma” alanında 2.sınıf seviyesinden ve 7 yaş seviyesinden düşük seviyede performans sergilemiştir. “Okuma hızı” ve “akıcı okuma” alanlarında 2.sınıf seviyesinde ve 7 yaşa uygun bir performans sergilemiştir. “Okuduğunu anlama” alanında ise 7 yaş seviyesinden düşük ve 2.sınıf düzeyinde bir performans sergilemiştir.

Veri Toplama Araçları

Melekoğlu, Erden ve Çakıroğlu (2019) tarafından 7-14 yaş arasında olan çocukların okuma ve okuduğunu anlama becerilerini değerlendirmek amacıyla çeşitli metinleri ve bu metinlere ilişkin okuduğunu anlama sorularını içeren SOBAT-II formu, öğrencilerin mevcut okuma becerilerine ilişkin performanslarını ve okuma seviyelerini belirlemek için kullanılmıştır. Öğrenciye 2022-2023 eğitim öğretim yılı bahar dönemi mart ayında SOBAT-II uygulanmıştır. Testin uygulanması esnasında uygulama kağıtlarına notlar alınmış ve ses kaydı alınmıştır. Sesli okuma sırasında öğrencilerin yaptığı hatalar belirlenmiştir.

Uygulama

DEM-OKU müdahale programı, katılımcı öğrenciye haftada beş gün ikişer ders saati olmak üzere toplam 10 saat uygulanacaktır. Uygulamalar 80. Yıl Yatılı Bölge Ortaokulu hafif düzey zihin engeli olan çocuklar için açılmış olan özel eğitim sınıfında yapılacaktır. Sınıfta 4 masa, 8 sandalye, dolaplar, bilgisayar ve akıllı tahta vardır. DEM-OKU müdahale programı üçerli gruplar halinde bulunan toplamda 33 okuma metninden ve her üç metin grubundan sonra bir değerlendirme olmak üzere toplam 11 değerlendirme metninden oluşmaktadır. DEM-OKU müdahale programının uygulama adımları takip edilerek süreç yürütülecektir. Müdahale programı uygulandıktan sonra öğrencinin okuma performansını değerlendirmek için SOBAT-II kullanılacaktır. Uygulamacı 19.03.2023 tarihinde verilen DEM-OKU eğitimine katılmış ve istenen sorumlulukları yerine getirerek uygulayıcı sertifikası almıştır.

Beklenen/ Geçici Sonuçlar

Okuma güçlüğü olan 6. sınıf düzeyindeki 11 yaş 8 aylık erkek katılımcıya DEM-OKU müdahale programı uygulanacak ve öğrencinin performans düzeyi SOBAT-II değerlendirme aracının; okuma hızı, doğru okuma, akıcı okuma ve okuduğunu anlama alt boyutlarında mevcut okuma durumuna ve uygulama sonrası okuma düzeyine ilişkin bulgulara yer verilecektir. Katılımcının DEM-OKU uygulama metinleri ile yürütülen çalışma sırasında performansı kayıt edilecek ve veriler grafiğe işlenecektir. Uygulama sonrası elde edilen SOBAT-II puanlarında, uygulama öncesi puanlara kıyasla artış olması beklenmektedir. Öğrencinin okuma hızı, doğru okuma, akıcı okuma ve okuduğunu anlama puanlarının arttığı için akıcı okuma becerilerinin gelişmesi beklenmektedir. Veriler yorumlanırken uygulamacının uygulama sırasındaki gözlemleri ve notları da verilerin yorumlaması sürecine dahil edilecektir. Uygulama süreci devem etmekte olup bulgular kongrede paylaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Zihin Yetersizliği, Akıcı Okuma, Okuma Güçlüğü, Okuma Akıcılığının Desteklenmesi, DEM-OKU

 

Kaynaklar

Akyol, H. (2019). Programa Uygun Türkçe Öğretim Yöntemleri (9. Baskı). Pegem Akademi. 

Belet-Boyacı, D. ve Güner-Özer, M. (2021). Özel eğitimde Türkçe öğretimi. M.A. Melekoğlu ve H. Anılan (Ed.), Okuma becerisi eğitimi (s. 111-141) içinde. Eğiten Kitap.

Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö-E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (22.baskı). Pegem Akademi.

Çetrez-İşcan, G., Ünal, Z. H. ve Coşkun, İ. (2015). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin okuma ve anlama düzeylerinin geliştirilmesinde akıcı okuma stratejilerinin etkisi. (Bildiri Özetleri Kitabı, s.37). 25. Özel Eğitim Kongresi, Üsküdar Üniversitesi, İstanbul, Türkiye.

Gökdemir, M. ve Yakut, A. D. (2021). Özgül öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin okuma becerilerinin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(2), 330-342.

Görgün, B. ve Melekoğlu, M.A. (2019). Özel öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerilerini geliştirmeye yönelik bir okuma destek programının geliştirilmesi. İlköğretim Online, 18(2), 698-713.

Güldenoğlu, B. ve Kargın, T. (2012). Karşılıklı öğretim tekniğinin hafif derecede zihinsel engelli öğrencilerin okuduğunu anlama becerileri üzerindeki etkililiğinin incelenmesi. Özel Eğitim Dergisi, 13(1), 17-34.

Güler, Ö. (2008). Zihin engelli öğrencilerin okuduğunu anlama becerisinde okuma öncesi, sırası ve sonrasında uygulanan okuduğunu anlama tekniklerinin etkililiklerinin karşılaştırılması. (Tez Numarası: 218469) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.

Işıkdoğan, N. (2009). Hikâye haritası tekniğinin zihin engellin öğrencilerin okuduğunu anlama becerilerini kazanmalarındaki etkililiği. (Tez Numarası: 324833) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.

Kurtdede-Fidan, N. Ve Akyol, H. (2011). Hafif düzeyde zihinsel öğrenme güçlüğü olan bir öğrencinin okuma ve anlama becerilerini geliştirmeye yönelik nitel bir çalışma.  Kuramsal Eğitimbilim, 4(2), 16-29.

Melekoğlu, M.A. ve Çakıroğlu, O. (2019). Disleksi/özel öğrenme güçlüğü olan çocukların akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerilerini geliştirmeye yönelik stratejiler el kitabı (1.baskı). www.ogrenmeguclugu.org

Melekoğlu, M.A., Erden, H.G. ve Çakıroğlu, O. (2019). Devolepment of the oral reading skills and comprehension test-II (SOBAT-II) for Assessment of Turkish children with specific learning disabilities: pilot study results. Journal of Educational Issues, 5(2), 135-149.

Okatan, Ö. (2021). PISA 2018 Türkiye okuma başarısının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, -(60), 331-353.

Özmen, R. ve Doğanay-Bilgi, A. (2013). Okuma güçlüğü olan bir öğrencide okuma akıcılığı, doğruluğu ve okuduğunu anlamayı geliştirmede iki sağaltım paketinin etkililiğinin karşılaştırılması. (Bildiri Özetleri Kitabı, s. 35-36). 23. Özel Eğitim Kongresi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu, Türkiye.

Pikulski, J. J., & Chard, D. J. (2005). Fluency: Bridge between decoding and reading comprehension. The Reading Teacher, 58(6), 510-519.

Rasinski, T., & Padak, N. D. (2013). Fluency at the core of effective literacy instruction. T. Rasinski ve N. D. Padak, (Eds.). From fluency to comprehension: Powerful instruction through authentic reading içinde (p.1-7). The Guilford Publications.

Richards, J. C., & Schmidt, R. W. (2013). Longman dictionary of language teaching and applied linguistics. Routledge.

Subaşı, M. ve Okumuş, K. (2017). Bir araştırma yöntemi olarak durum çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 419-426.

Şahin, L. ve Bozkuş-Genç, G. (2022). Özgül öğrenme güçlüğü olan bir öğrencinin akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerilerinin geliştirilmesine yönelik bir durum çalışması. (Tam Metin Bildiri Kitabı, s. 1059-1061). IX International Eurasian Educational Research Congress, Ege Üniversitesi, İzmir: Anı Yayıncılık.